Aleksander Lasoń — „Muzyka kameralna nr 1 ‚Stalowowolska’” (1974-78)

© Aleksander LasońDzieło należy do początkowego okresu twórczości kompozytora. Premiera utworu miała miejsce w Stalowej Woli, na legendarnym już festiwalu Młodzi Muzycy Młodemu Miastu — zielonej wyspie wolności na czerwonej mapie PRL-u. Niby w zalążku tkwią tu potencje, które rozwiną się w kolejnych dekadach: przede wszystkim zderzenie dwóch żywiołów — rubasznej witalności i pogodnego wyciszenia. Ale Muzyka ‚Stalowowolska’ jest utworem pełnokrwistym, nie jakimś młodzieńczym szkicem. Składa się z dwóch części. Pierwsza, o charakterze introdukcji, wprowadza kolor i tło — nastrój, w którym rozgrywać się będą zasadnicze wydarzenia części drugiej, zarysowane już wyraźną linią.  Impresyjność wstępu ma wymiar narracyjny — muzyka jakby próbuje swej drogi, budzi się, niby rzeka, która szuka sobie koryta. Stąd dynamiczne i fakturalne falowanie, stopniowanie napięcia, quasi-kadencje i moment chwilowej krystalizacji, w którym smyczki unisono intonują temat. To z niego wywiedziona zostanie główna myśl części drugiej. A w części tej dominują silne kontrasty, choć pozostaje wciąż ślad narracji płynnej, stopniowej. Opowieść ta zamyka się w trzech rozdziałach. Wpierw passus motoryczny: w kształtowaniu rytmu i metrum, w sposobie potraktowania fortepianu, a także w ogólnym wrażeniu harmonicznym. Słychać tu echa Oliviera Messiaena, choć są też inne pogłosy: aleatoryczne repetycje (Lutosławski) oraz zamrożona w kilkudźwiękowych komórkach melodyka (Strawiński). Kiedy muzyka nasyci się tą nieskrępowaną, ekstatyczną energią, następuje — po pauzie generalnej — całkowity zwrot, jakby intuicja nieruchomego, przezroczystego centrum: jesteśmy w oku cyklonu. Fortepian dzwoni cicho w oczyszczających współbrzmieniach kwintowych (słuchacz doświadcza ich jako reminiscencji — bo pojawiały się już, w tle i zagadkowo, w części wstępnej), zaś smyczki wprowadzają brzmienia fletowe, szmerowe, rezonujące na granicy słyszalności. Jednak układ tej niebiańskiej muzyki jest symetryczny — w środku przypomniany zostanie „ziemski” świat poprzedniego fragmentu partytury. Także zwarta coda przyniesie raz jeszcze strumień energii skoncentrowanej i ukierunkowanej. Ale dzieje się tu coś więcej — bo Muzyka ‚Stalowowolska’ zatrzymuje się w momencie, kiedy jej sprzeczności zdają się wreszcie zharmonizowane.

1. Część I
2. Część II

ALEKSANDER LASOŃ (ur. 1951) — Kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog. Ukończył z wyróżnieniem studia kompozytorskie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach pod kierunkiem prof. Józefa Świdra (1979), gdzie studiował także na Wydziale Jazzu i Muzyki Rozrywkowej. Umiejętności doskonalił ponadto podczas kursów kompozytorskich. Jego nauczycielami byli m.in.: Ton de Leeuw, Marin Goleminov i Andrey Eshpai. W 1984 i 1988 roku brał udział w Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt. Początkowo działał jako pianista improwizator, następnie poświęcił się komponowaniu oraz dyrygowaniu. Jako pianista improwizator jest laureatem Konkursu Improwizacji Fortepianowej w Gdańsku (1972). Za swoją twórczość kompozytorską otrzymał wiele nagród, należą do nich: Nagroda im. Beethovena Miasta Bonn za Symfonię nr 2 ‚Koncertującą’ na fortepian i orkiestrę w 1980 roku, a także nagrody na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (za Symfonię nr 1 na instrumenty dęte, perkusję i dwa fortepiany w 1980 roku, za Kwartet smyczkowy nr 2 w 1988 roku, za Concerto festivo na skrzypce i orkiestrę w 1997 roku), Nagroda Śląskiej Polihymnii (1985), Nagroda Artystyczna im. Stanisława Wyspiańskiego (1986), Nagroda Exclusiv wydawnictwa Muzycznego Tonos w Darmstadt (1988–89), stypendium Witolda Lutosławskiego (1987, 1989), Nagroda Związku Kompozytorów Polskich „za wybitne osiągnięcia kompozytorskie oraz działalność wykonawczą w dziedzinie nowej muzyki” (2002), nominacje do Nagrody Mediów Publicznych OPUS (w 2008 roku za Kwartet smyczkowy nr 7 w wykonaniu Kwartetu Śląskiego, w 2009 roku za ‚Called Back’ na głosy śpiewane i orkiestrę smyczkową w wykonaniu The Hilliard Ensemble i Orkiestry Aukso pod dyrekcją Marka Mosia). Przez wiele lat był dyrygentem Orkiestry Muzyki Nowej, założonej z jego inicjatywy przy Akademii Muzycznej w Katowicach, której celem jest popularyzacja muzyki najnowszej i klasyki XX wieku. Od 1975 roku prowadzi także działalność pedagogiczną, wykładając na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie i w katowickiej Akademii Muzycznej. W 2000 roku otrzymał tytuł naukowy profesora sztuk muzycznych. W latach 1986–1989 był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (polskiej sekcji ISCM), a w latach 1990–1993 prezesem Oddziału Związku Kompozytorów Polskich w Katowicach, przez wiele kadencji był także przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej Związku Kompozytorów Polskich. Jego utwory publikowane są w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, Wydawnictwie Muzycznym EUTERPE, TONOS Music Publishers w Darmstadt i Edition Modern w Monachium.

Aleksander Lasoń należy do grupy kompozytorów określanej jako „Pokolenie ’51” lub „pokolenie Stalowowolskie”, którzy zadebiutowali na Festiwalu Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli. Wśród przesłań wyznaczających charakter grupy wymienić można sprzeciw wobec awangardy lat 50. i 60.  XX wieku oraz nowy, oryginalny sposób nawiązywania do tradycji. Podczas tego festiwalu odbyło się wiele prawykonań utworów tych kompozytorów; Aleksander Lasoń prezentował tam następujące swoje dzieła: Sonatę na skrzypce solo (1975), ‚Muzykę u Szekspira’ na dowolny głos i taśmę magnetofonową (1975), Koncert na fortepian improwizujący i trzy taśmy magnetofonowe (1975), Muzykę kameralną nr 2 na fortepian i instrumenty dęte blaszane (1976) i Muzykę kameralną nr 3 na instrumenty dęte, perkusję i fortepian (1978). Wczesne kompozycje Aleksandra Lasonia cechuje witalność, bogate brzmienie i optymistyczny nastrój. Wraz z upływem czasu muzyka nabiera większej głębi ekspresyjnej, brzmienie staje się ciemniejsze, a dynamika potężnieje. Artysta stoi jednak cięgle po stronie muzyki czystej, absolutnej, spontanicznej, nie wikłając się w dyskusje ideowe. Jak pisze Elżbieta Widłak w folderze PWM-u: „Zdecydowaną i wyraziście określoną już w pierwszych kompozycjach osobowość twórczą Lasonia cechowały: rozmach, żywiołowość i bogactwo materiału muzycznego, w którym dominującą rolę odgrywała harmonika, będąca zarazem elementem formotwórczym. Charakterystyczny typ ekspresji uzyskany za pomocą nieregularnej rytmiki, migotliwej, melizmatycznej melodyki i napięć harmonicznych, powstających w wyniku śmiałego łączenia eufonicznych współbrzmień, ulegał stopniowo coraz większej koncentracji wyrazowej. (…) Muzyka Lasonia zachowuje jednorodny charakter, a jej cechą jest raczej nadmiar, niż niedostatek inwencji twórczej — nadmiar, nad którym wszakże kompozytor doskonale panuje”.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 23.11.2016 | ŚRODA 19:00 | LASOŃ ENSEMBLE — „POLSKIE KWINTETY FORTEPIANOWE”
PRZECZYTAJ ARTYKUŁ O WYKONAWCACH: LASOŃ ENSEMBLE

ŹRÓDŁA
▪ Lasoń Ensemble — lasonensemble.com
▪ Polskie Centrum Informacji Muzycznej — polmic.pl
▪ Instytut Adama Mickiewicza – culture.pl