Robert Schumann — „18 Davidsbündlertänze”, op. 6 (1837)

Nazwa cyklu — w tłumaczeniu na język polski Tańce Związku Dawida lub Tańce Związku Dawidowego — nawiązuje do nieistniejącej grupy, która istniała jedynie w wyobraźni Roberta Schumanna. Należeli do niej niejacy Florestan i Euzebiusz, będący alter ego kompozytora, który podpisywał tymi imionami kolejne części zbioru. Miały one odpowiadać odmiennym stanom jego twórczego nastroju i temperamentu. Imion Florestana i Euzebiusza używał Schumann już wcześniej w artykułach o muzyce i recenzjach. Co ciekawe, do Związku Dawida miał należeć również pisarz E.T.A. Hoffmann, jeden z prekursorów literatury grozy i fantastyki, a sam Związek Dawida był pomyślany jako antyfilisterskie ugrupowanie „prawdziwie artystycznych dusz”. Charakter obu wcieleń czy emanacji kompozytora znalazł odzwierciedlenie w odmiennym nastroju i strukturze kolejnych miniatur cyklu Davidsbündlertänze. Florestan był bowiem ekstrawertykiem — żarliwym, porywczym i nieprzewidywalnym, Euzebiusz natomiast — marzycielem, melancholikiem, poetą. Te dwa temperamenty dialogują ze sobą, ukazując sprzeczności ludzkiej natury, a być może także konflikty targające duszą i umysłem samego kompozytora. Z tego też powodu cykl stanowi duże wyzwanie dla pianisty, który musi zmierzyć się tutaj z nagłymi i spolaryzowanymi zmianami ekspresji.

1. Lebhaft
2. Innig
3. Mit Humor
4. Ungeduldig
5. Einfach
6. Sehr rasch
7. Nicht schnell
8. Frisch
9. Lebhaft
10. Balladenmäßig
11. Einfach
12. Mit Humor
13. Wild und lustig
14. Zart und singend
15. Frisch
16. Mit gutem Humor
17. Wie aus der Ferne
18. Nicht schnell

ROBERT SCHUMANN (1810–1856) — Niemiecki kompozytor, jeden z najbardziej wpływowych i najważniejszych kompozytorów XIX wieku. Ojciec Schumanna jest księgarzem i wydawcą; swojego syna już od dziecka zachęca do rozwijania talentów muzycznych i literackich. Schumann rozpoczyna naukę gry na fortepianie, gra a vista oraz podejmuje pierwsze próby kompozytorskie i literackie. Po śmierci ojca, wychowywany przez matkę, która jest mniej przychylna jego artystycznym ambicjom, w 1828 roku rozpoczyna studia prawnicze w Lipsku, ale szybko przenosi się na uniwersytet w Heidelbergu, gdzie powraca do gry na fortepianie i ogłasza drukiem swoją pierwszą kompozycję. Podróżuje do Szwajcarii i Włoch, w końcu w wieku 20 lat postanawia rzucić prawo. W liście do matki pisze: „Całe moje życie przez dwadzieścia lat było walką poezji z prozą”. Umiejętności pianistyczne doskonali w Lipsku u Friedricha Wiecka. Karierze wirtuoza kładzie jednak kres kontuzja prawej ręki. Schumann zajmuje się również krytyką muzyczną, jako jeden z pierwszych poznaje się na talencie Fryderyka Chopina. W „Allgemeine Musikalische Zeitung” pisze wówczas: „Czapki z głów, panowie, oto geniusz”. Jest jednym z założycieli magazynu „Neue Zeitschrift für Musik”, którego pierwszy numer ukazuje się w 1834 roku. Schumann — który już wcześniej zaprzyjaźnił się córką swojego nauczyciela, nastoletnią wówczas Klarą Wieck — podziwia jej talent pianistyczny oraz prowadzi z nią regularną korespondencję. W wieku 23 lat — Klara ma wówczas lat 14 — pomimo łączącej ich zażyłości, zaręcza się z Ernestyną von Fricken, ale szybko zrywa zaręczyny, by pójść za głosem serca. Friedrich Wieck jest zdecydowanie przeciwny ich związkowi. Podczas gdy Klara odbywa podróże koncertowe, Schumann dużo komponuje, a jego muzyka szczególnie silnie odzwierciedla jego burzliwe życie wewnętrzne. W 1840 roku, w atmosferze skandalu i dzień przed 21 urodzinami Klary, Friedrich Wieck zgadza się na ich małżeństwo. Schumann pisze cykl pieśni dedykowanych żonie (Myrthen), które są jego prezentem ślubnym, a także — częściowo za namową Klary — podejmuje się napisania większych form. Komponuje symfonie, kwintet fortepianowy, kwartety smyczkowe i oratorium. Młodzi małżonkowie przeprowadzają się do Drezna, gdzie Schumann ma problemy ze znalezieniem zatrudnienia. W końcu otrzymuje posadę kapelmistrza miejskiego chóru męskiego. W tym czasie pogarsza się stan jego zdrowia. Dręczony przez bezsenność, lęki i depresję decyduje się odsprzedać swoje pismo „Neue Zeitschrift für Musik”. Praca z chórem również nie przynosi mu satysfakcji, dlatego skupia się na aktywności kompozytorskiej. Następnie obejmuje stanowisko dyrektora programowego orkiestry w Dreźnie, jednak także zrealizowanie tego zadania sprawia mu trudność. Na próbach jest roztargniony albo wybucha złością. Tłumacząc się stanem zdrowia, rezygnuje z pracy. Zaprzyjaźnia się z młodym Brahmsem i przepowiada mu wielką karierę, pisząc w artykule: „I oto nadszedł młody talent, przy którego kołysce sprawowały wartę muzy i bohaterowie”. Schumann przechodzi kolejne załamanie nerwowe. W lutym 1854 roku chce się zabić, skacząc z mostu do Renu. Kompozytora udaje się uratować, a ten zgłasza się dobrowolnie do prywatnej kliniki koło Bonn, gdzie spędza ostatnie lata życia. Ma jeszcze okresy jasności umysłu, koresponduje z rodziną i przyjaciółmi. Umiera w 1856 roku, prawdopodobną przyczyną śmierci jest kiła trzeciorzędowa. Zostaje pochowany w Bonn. Jego trumnę, przyozdobioną wieńcem laurowym, niosą Joseph Joachim, Johannes Brahms i Albrecht Dietrich.

Wiele jest w biografii Schumanna niejasności, a jego życie naznaczone było chorobą ciała i duszy. Badacze doszukują się źródeł jego niestabilności psychicznej w chorobie dwubiegunowej. Mówi się także o raczej swobodnym prowadzeniu się niemieckiego kompozytora. Przyczyną kontuzji prawej dłoni mogło być jej przetrenowanie, ale sugeruje się również, że mogła być ona wynikiem zatrucia rtęcią podczas leczenia kiły. Być może Schumann — urodzony romantyk — odnajdywał się w swoim szaleństwie, które wywoływało w nim strach, ale także fascynowało. Jako kompozytor pracował szybko i tylko w krótkich momentach intensywnej motywacji. Na jego muzykę miały wpływ zamiłowania literackie oraz podziw dla wirtuozów swoich czasów. Nie odnajdując się w dużych formach — symfoniach i koncertach — był geniuszem pieśni i utworów fortepianowych. Posiadał wyjątkową zdolność tłumaczenia na muzykę efemerycznych i zniuansowanych stanów ludzkiej duszy. Przykładem są tutaj dzieła, takie jak cykl pieśni Dichterliebe oraz utwory fortepianowe Fantasiestücke (Utwory fantastyczne), Kinderszenen (Sceny dziecięce), Waldszenen (Sceny leśne).

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 19.11.2016 | SOBOTA 19:00 | EUGEN INDJIC — RECITAL FORTEPIANOWY
PRZECZYTAJ ARTYKUŁ O WYKONAWCACH: EUGEN INDJIC — fortepian



ŹRÓDŁA
▪ Classical Archives — classicalarchives.com
▪ Encyklopedia muzyczna PWM: część biograficzna, t. 1–12, pod red. E. Dziębowskiej, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979–2012
▪ Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006